"Harem" Alex Vastatrix, Waldemar Bednaruk

Nie spodziewałam się tego, co zrobi ze mną ta książka. Zapowiadała się jako frywolne babskie czytadło, ale w toku fabuły miałam coraz większy mętlik w głowie. „Nie walcz z nią”- powiedziała znajoma w odpowiedzi na moje rozterki - „Takie były czasy, tak wyglądał wtedy świat”, ale mnie, mimo racjonalnych argumentów, trudno było się pogodzić z okolicznościami tej książki, a przede wszystkim tym, jak te okoliczności zostały przedstawione. Dziś opowiem o powieści „Harem” autorstwa Alex Vastatrix i Waldemara Bednaruka nawiązującej do prywatnego przybytku rozkoszy Jana „Sobiepana” Zamoyskiego. Projektu, który miał uchronić ordynata przed „francuską chorobą”.

Narracja w powieści prowadzona jest dwutorowo. Jedną z bohaterek jest Józia, dziewczyna, która została sprzedana do haramu, aby ratować głodującą rodzinę. Młoda, nieuświadomiona, wystraszona, ale też podekscytowana. Niejako wyróżniona, bo trafiła z klepiska w puchowe pierzyny. Zamiast pracować w polu ma za zadanie o siebie dbać i dostaje do tego wszelkie środki.

Druga linia fabularna to rzut oka na życie ordynata. Życie frywolne, ociekające przyjemnościami. Autorzy nie omieszkują przedstawić politycznej sytuacji w Europie. Zamoyski jest świadkiem obalenia Karola I Stuarta, niepokojów we Francji, a także wojen na naszym, polskim podwórku. Zamoyski życie traktuje jak zabawę. Kiedy ma chęć zostać bohaterem próbuje mieszać się w politykę lub siada na koń, ale często musi odreagować stres w ramionach dziewczyn. W fragmentach, w których on jest głównym bohaterem pośledzimy drogę do powstania haremu. Dlaczego ten pomysł zakiełkował w głowie ordynata i jak wyglądała jego realizacja.

„Harem” to połączenie literatury kobiecej z historyczną. W początkowych rozdziałach znajdziemy odważne i ładnie napisane sceny erotyczne, co zostaje mocno stonowane w dalszej części książki. Frywolność ustępuje tłu historycznemu, a także Józi i jej komentarzom na temat życia w haremie. Życia przedstawionego, jako dobre, dostatnie, radosne, spokojne. I mnie z takim opisem trudno było się pogodzić. Kiedy dyskutowałam na temat tej powieści ze znajomą, tamta wysnuła mocny argument. Zapytała mnie, jaki los czekałby na Józię w domu. Prędzej czy później przeszłaby na własność jakiegoś sąsiada, urodziłaby mu gromadkę dzieci i musiała pracować ciężko w polu. Gdyby przeżyła, bo na początku tej historii jej rodzina jest w ciężkiej sytuacji i nie ma co jeść. A dzięki opiece Zamoyskiego dziewczyna miała dach nad głową, stół uginający się od jadła, stroje, obronę przed wojskami najeżdżającymi Polskę, a także zarobek.

„Moja dusza jeszcze w dzieciństwie buntowała się przeciwko temu, by jeden człowiek mógł być właścicielem drugiego, jak jakiegoś przedmiotu czy zwierzęcia.”¹ To są słowa Józki, wypowiedziane pod koniec książki, ale mi ten sam bunt towarzyszył przez cały czas jej czytania, Bolało mnie własnościowe podejście arystokracji do człowieka. Słowo wolność dotyczyło malutkiej grupy ludzi, a reszta mogła liczyć jedynie na łaskę możnych. Można to skwitować powiedzeniem „takie były czasy”. I patrząc chociażby na Józię, wiem, że w rodzinnym domu nic lepszego by jej nie czekało, jednak ja ciągle walczę. O co? Chyba o nazywanie rzeczy po imieniu. O nie przykrywanie niesprawiedliwości płaszczykiem dobrodziejstwa. Może to z mojej strony głupie, jednak taką mam naturę i przekonania.

1 Alex Vastatrix, Waldemar Bednaruk, „Harem”, wyd. Harde, Warszawa 20219, s. 451-452.